موزه جلال‌الدین گرمه، قلعه‌ای بر بلندای تاریخ
تاریخ انتشار: ۹ فروردین ۱۴۰۱ | کد خبر: ۳۴۶۶۷۶۱۱
قلعه جلال‌الدین گرمه با مصالح سنگ و ساروج به‌صورت یک شش‌ضلعی منظم روی سطح ناهموار و صخره‌ای تپه‌ای بلند احداث شده است. موقعیت جغرافیایی قلعه بر سر راه ارتباطی شهر‌ها و مراکز مهم شمال شرق فلات ایران همچون نیشابور، جرجان، مرو و خوارزم اهمیت راهبردی قلعه را دوچندان می‌کرد.
نظریات مختلفی در خصوص اینکه این قلعه متعلق به کدام جلال الدین تاریخ می باشد، وجود دارد.
بیشتر بخوانید:
اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!
نظریه ای که در حال حاضر مطمئن تر و محتمل تر از بقیه به نظر می رسد این است که قلعه جلال الدین یک قلعه نظامی است که مربوط به قرن هفتم هجری قمری می باشد و آن را به سلطان جلال الدین خوارزمشاه نسبت می دهند.
بر این اساس به نظر می رسد که این قلعه به دستور سلطان جلال الدین و در هنگام حمله مغول به ایران و در جریان جنگ و گریزهای سلطان جلال الدین و در زمانی که وی پس از مرگ پدرش در جزیره آبسکون (آشوراده کنونی) از جانب مازندران به سمت شرق ایران حرکت کرد تا خود را برای مقابله با سپاهیان مغول آماده سازد، ساخته شده باشد.
جلال الدین در جنگ با مغولان به غزنه رفت و بعد از چند پیروزی، در نبرد با چنگیز‌خان در سواحل رود سند مغلوب شد و تا پنجاب و سند هندوستان فرار کرد و امپراتوری کم دوامی در آنجا بنا نهاد اما فرار وی منجر به اولین حمله مغول به هند شد.
جلال الدین پس از دو سال توقف در هند به امید تجدید بنای امپراتوری به ایران بازگشت و بعد از یک دهه پرتلاطم حمله به عراق و قفقاز در سال ۶۲۸ قمری در حال فرار از دست مغولان در کردستان کشته شد.
در پایین و ضلع جنوب غربی قلعه چشمه آب شیرینی وجود دارد که آن نیز موسوم به جلال الدین می باشد و آب آن به طرف جنوب شرق و به طرف جاجرم جریان دارد.
چاهی به قطر حدود ۳ متر در گوشه غربی حیاط قلعه حفر شده است که شاید دسترسی قلعه نشینان به منبع آب دایمی را فراهم می کرده است.
با توجه به بستر صخره ای قلعه، بی تردید حفر این چاه در دل سنگ از شاهکارهای مهندسی در زمان خود بوده است. این چاه حالا تقریباً بیست ذرع عمق دارد و پیداست که پر شده است.
آنچه معلوم می شود چون چشمه بزرگی است دامنه تپه ای که قلعه بالای آن ساخته شده منفجر است، این چاه پایابی بوده که آب از آن با مشک بالا می آورده‌اند. در دهنه چاه صناعت و بنایی نشده همان حفره است و در اطراف چاه آثار کلنگ دیده نمی شود؛ مثل این که این دهنه طبیعی است.
قلعه‌ای به وسعت تاریخ
در سال ۱۳۸۶ مرمت بنای این قلعه آغار شد. پس از چهار سال در سال ۱۳۹۰ خورشیدی موزه مردم‌شناسی قلعه جلال‌الدین در گرمه بازگشایی شد.
شهر‌ها و آبادی‌های شمال خراسان در تمام دوره‌های تاریخی، پیوسته مورد تهاجم اقوام بیابان‌گرد و چادرنشین آسیای مرکزی و شمالی بوده‌اند.
از همین رو ساخت قلعه‌ها، دژ‌ها و بازوبندی شهر‌ها اهمیت می‌یافته است. شهر‌های جاجرم و گرمه نیز با موقعیت ویژه راهبردی خود بر سر راه‌های مواصلاتی و تجاری از این قاعده مستثنی نبوده و قلعه جلال‌الدین در مجاورت آن باتوجه‌به گنجایش محدودش بدون تردید نقش یک مقر دیده‌بانی و دژ نظامی را ایفا می کرده است.
باتوجه‌به ویژگی‌های معماری و بررسی‌های باستان‌شناختی انجام شده تاکنون، کارشناسان قدمت این اثر تاریخی را در حدود سده‌های ۶ و ۷ هجری قمری مقارن با حکومت خوارزمشاهی و هجوم مغولان به ایران دانسته‌اند.
قلعه جلال‌الدین ازنظر ابعاد معماری در نوع خود کم‌نظیر است و باروی آن در تراز پایین و تا ارتفاع ۵ متری نزدیک به ۳ متر ضخامت دارد. روی‌هم‌رفته بلندای بارو در ضلع شرقی حدود ۱۵ است.
این قلعه به‌صورت یک شش‌ضلعی تقریباً منتظم روی سطح ناهموار و صخره‌ای تپه‌ای احداث شده است. موقعیت جغرافیایی قلعه بر سر راه ارتباطی شهر‌ها و مراکز مهم شمال شرق فلات ایران همچون نیشابور، جرجان، مرو و خوارزم اهمیت راهبردی قلعه را دوچندان می‌کرد.
فضا‌های درون برج‌های استوانه‌ای بدون هیچ روزنه به بیرون فقط از طریق یک ورودی با حیاط قلعه مرتبط می‌شوند. کشیدگی و بلندای این ورودی‌ها شکل معماری ویژه‌ای را ایجاد کرده است.
در تراز فوقانی برج‌ها، به جز برج ورودی که قسمت بالایی آن تخریب شده، اتاق‌هایی با طرح چلیپا وجود دارد که هرکدام سه روزن تیرکش به سمت بیرون قلعه دارند. کف فضا‌ها در این تراز با ملاط سفیدرنگ و ضخیمی‌اندود شده است.
در کف برج‌ها و راهرو‌های تراز فوقانی باروی قلعه خمره‌هایی به بلندی حدود ۱ متر و قطر داخلی ۶۵ سانتی‌متر در کف برج‌ها و راهرو‌ها تراز فوقانی کار گذاشته شده که در مواقع نیاز آب یا آذوقه موردنیاز را تأمین می‌کرده است.
هر یک از این خمره‌ها نزدیک به ۱۵۰ لیتر حجم دارند و با درنظرگرفتن مجموع ۱۲۸ خمره موجود در فضا‌های مختلف برآورد می‌شود در این ظروف حدود ۱۹۰۰۰ لیتر یا ۲۰ تن مایع یا غله ذخیره می‌شده است. باتوجه‌به رسوب گرفتگی بدنه‌ی خمره‌ها احتمال نگهداری مایعات در این خمره‌ها بیشتر است.
به‌علاوه چاهی به قطر حدود ۳ متر در گوشه‌ی غربی حیاط قلعه حفر شده است که امروزه تا حد زیادی با نخاله و خاشاک پر شده و عمق اولیه آن قابل تشخیص نیست، ولی به استناد متون تاریخی عمق زیاد داشته و شاید دسترسی ساکنان قلعه به منبع آب دایمی را فراهم می‌کرده است. باتوجه‌به بستر صخره‌ای قلعه، بی‌تردید حفر این چاه در دل سنگ از شاهکارهای مهندسی در زمان خود بوده است.
معرفی جلال‌الدین‌های شهیر تاریخ ایران
بنای قلعه جلال‌الدین پس از اقدامات مرمتی و احیا توسط اداره کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی خراسان شمالی در خرداد سال ۱۳۹۰ با عنوان موزه شخصیت‌های جلال‌الدین تاریخ ایران افتتاح شد.
باتوجه‌به اینکه با قطعیت نمی‌توان نام قلعه را به هیچ‌کدام از شخصیت‌های معروف جلال‌الدین منسوب کرد در ضلع شرقی قلعه موزه در طبقه اول به معرفی شخصیت‌های معروف قلعه جلال‌الدین پرداخته شده که در آن نام آثار و احوال این شخصیت‌ها به‌صورت جداگانه معرفی شده است.
یکی از ویژگی‌های منحصربه‌فرد این موزه - قلعه که آن‌ها ازنظر محتوایی از نمونه‌های مشابه خود متمایز ساخته شیوه پرده‌خوانی و نقالی در آن است که نوعی نمایشِ مذهبی و ملی ایرانی است.
در این نمایش، داستان تصویری نقش شده بر پرده‌های درون هر برج به شیوه نقالی روایت می‌شود که طی آن وقایع تاریخی دوران مغول و معایب اولیای دین با کلام آهنگین بازگو می‌شود.
برج‌های موجود در موزه به این نوع روایتگری اختصاص‌داده‌شده است از ویژگی‌های منحصربه‌فرد این موزه استفاده از سیستم دیجیتال برای پخش این نوع روایتگری در هرکدام از برج‌ها به‌صورت جداگانه است.
در این نمایش کسی با عنوان «پرده‌خوان» از روی تصویرهایِ منقوش بر پرده، وقایع تاریخی، مصائب اولیای دین – به‌ویژه اولیای مذهب شیعه – را با کلام آهنگین روایت می‌کند.
سایر قسمت‌های نمایشی موزه در مسیر‌های بازدید قرار گرفته که این امکان را به بازدیدکننده می‌دهد که ضمن حرکت در مسیر و مرتفع‌ترین قسمت‌های قلعه، با ویژگی‌های معماری، مصالح به‌کاررفته، خمره‌های تاریخی بجا مانده از دوران اولیه موجود در میان راهرو‌ها و برج‌ها در طبقه فوقانی از نزدیک آشنا شود.
این بنا به دلیل ویژگی‌های شاخص فرهنگی و تاریخی در سال ۱۳۵۶ به شماره ۱۵۷۷ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
نویسنده گزارش الهه دهستانی
باشگاه خبرنگاران جوان خراسان شمالی بجنوردمنبع: باشگاه خبرنگاران
کلیدواژه: میراث فرهنگی میراث فرهنگی و گردشگری
درخواست حذف خبر:
«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.yjc.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «باشگاه خبرنگاران» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۴۶۶۷۶۱۱ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.
خبر بعدی:
میدان شهید زین‌الدین قم سه‌سطحه می‌شود
مدیرکل فنی و طراحی شهرداری قم گفت: مطالعات فاز یک تقاطع غیرهمسطح میدان شهید زین‌الدین انجام شد.
لیلی نیک خلق احمدی در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا در قم با اشاره به تصویب مطالعات فاز یک میدان شهید زین‌الدین اظهار کرد: برای این پروژه مطالعات خردنگر و کلان‌نگر توسط مشاور انجام و هشت گزینه طراحی شد.
وی افزود: در جلسات کارشناسی گزینه هشتم به عنوان گزینه برتر که این میدان را به صورت تقاطع سه‌سطحه تصویر کرده بود، مورد توافق قرار گرفت.
مدیرکل فنی و طراحی شهرداری قم با اشاره به اینکه مطالعات فاز دوم سیویل در حال انجام است، خاطرنشان کرد: احجام این پروژه پس از تصویب در شورای تصویب طرح‌ها در جریان مطالعات فاز دوم تعیین تکلیف می‌شود.
نیک خلق احمدی با اشاره به لزوم تصمیم‌گیری درباره دهانه پل و نوع سازه اضافه کرد: گزینه برتر بلوار شهید عابدی به صورت روگذر طراحی شده است.
وی تاکید کرد: در طراحی فاز دوم مشخص می‌شود که همسطح به صورت میدان باشد یا یک تقاطع چراغ‌دار در این محدوده طراحی شود که این موضوع در انتخاب نوع سازه اثرگذار است.
کد خبر 751160
رضا زرندی رییس کل دادگستری استان خراسان رضوی شد